1- دوران تحصیلی:
متولد: ۱۳۱۰. تهران «ناصر كاتوزیان» دركوچه در دار درخیابان رى به دنیا آمده است.خاندان كاتوزیان ازخانواده هاى كهن تهران است. نام خانوادگى اصلى آنها تهرانى بوده است كه درزمان رضاشاه وقتى مجبور به دریافت شناسنامه مى شوند به دلیل علاقه به زبان اصیل پارسى، لغت «كاتوزیان» را از شاهنامه براى نام خانوادگى خویش اقتباس مى كنند و كاتوزیان به معناى پارسایان است."كاتوزیان گروهى بودند كه تقریباً روحانیون دربار ساسانى را تشكیل مى دادند و درواقع طبقه باسواد زمانه خود بودند و از نفوذ فراوانى برخوردار بودند و چون خانواده ما خانواده اى روحانى بود. حتى عموى من قبلاً روحانى بود و بعدها به اجبار دربار عمامه ازسر برمى گیرند "دوران ابتدایى اش را در دبستان اقبال دوران دبیرستان را در دبیرستان علمیه طى مى كند . دكتر كاتوزیان با كلاس پنجم نظام قدیم رشته ادبی را دنبال و در همان رشته ادبى در ایران شاگرد اول مى شود و موفق به دریافت مدال درجه ۲علمى براى اولین بار در ایران مى شود. همین دریافت مدال مشوق او مى شود براى ادامه تحصیل.
او با انتخاب رشته حقوق تحصیلات خود را در دانشگاه ادامه مى دهد و در این رشته موفق به كسب مدال درجه یك علمى این رشته مى شود. با فوت پدر در سال دوم دانشگاه ضربه بزرگى به دكتر كاتوزیان وارد مى شود و این ضربه باعث مى شود تا او از رفتن به وزارت امورخارجه پشیمان شود و رشته قضا را انتخاب كند. پس از اتمام لیسانس حقوق از سال ۱۳۳۴ تا ۱۳۴۵ در دادگسترى روزگار مى گذراند تا جایى كه حتى به ریاست دادگاه اراك و مستشار دادگاه استان و معاون ادارى و حقوقى هم مى رسد، اما داشتن روحیه تحقیق و پژوهش از یك طرف و عشق و علاقه او به تدریس و همچنین مخالف خوانى هایش با دستگاه پهلوی از طرف دیگر سبب شد تا كنج خلوت تحقیق و تفحص را به دنیاى پراضطراب و جنجال دادگسترى ترجیح دهد و به دنیاى علم و آرامش نقل مكان كند.
او در رشته حقوق در مقاطع مختلف تا دكترا همواره با عنوان شاگرد اولى فارغ التحصیل مى شود و رساله اش را در سال ۱۳۳۹ باعنوان «وصیت» به پایان مى رساند . پس از اتمام دوران دانشكده حقوق در مقطع لیسانس از سال ۱۳۳۴ تا ۱۳۴۵ در دادگسترى روزگار مى گذراند و مشاغل مختلفى را تجربه مى كرد تا جایى كه حتى به ریاست دادگاه اراك و مستشار دادگاه استان و معاون ادارى و حقوقى هم مى رسد، اما داشتن روحیه تحقیق و پژوهش از یك طرف و عشق و علاقه او به تدریس و همچنین مخالف خوانى هایش با دستگاه حاكم از طرف دیگر سبب شد تا كنج خلوت تحقیق و تفحص را به دنیاى پراضطراب و جنجال دادگسترى ترجیح دهد و به دنیاى علم و آرامش نقل مكان كند.
2- سفرعلمی به خارج کشور:
او به دفعات متعدد به كشورهاى فرانسه و انگلیس و آمریكا سفر مى كندو در آنجا غور و تفحص علمی بسیار مى كند. با این حال علاقه وافر او به فقه باعث مى شود تا مطالعات فراوانى را در این زمینه داشته باشد. همین امر باعث مى شود تا زبان عربى را به همان اندازه بداند كه در زبان فرانسوى و انگلیسى متبحر شده بود.
در سال ۱۳۳۲ اولین مقاله استاد در مجله كانون وكلاى آن زمان به چاپ مى رسد و سلسله مقالاتش در این باره ادامه پیدا مى كند تا اولین كتاب او تحت عنوان<<وصیت >>همزمان با اتمام دوره دكترى به چاپ برسد. دكتر ناصركاتوزیان اولین دانشجوى ایرانى است كه موفق به اخذ مدرك دكتراى حقوق در ایران و دانشگاه تهران شده است. او در سال ۱۳۳۳ در سن ۲۳سالگى ازدواج مى كند كه حاصل آن دو فرزند پسر است كه یكى از آنها دكتراى روانشناسى بالینى دارد و در حال حاضر مقیم آمریكا است و دیگرى مهندس الكترونیك است و در همان دیار زندگى مى كند.
3- آثارتالیفی وکتابهای ایشان:
دكتر ناصر كاتوزیان ۴۳ جلد اثر تألیفى و تحقیقى دارد كه برخى از آنها به ۹۰۰صفحه مى رسد مهمترین آنها عبارتند از: ۱ ـ عدالت قضایى (۲جلد) كه مجموعه آرایى است كه او در دوران قضاوتش جمع آورى كرده. ۲ ـ گامى بسوى عدالت (۲جلد) توصیفى از زندگى خود استاد است كه تمام زندگى اش را گامى به سوى عدالت مى داند. این ۲كتاب شامل بیش از ۴۰مقاله اى است كه او در مورد حقوق اساسى نوشته است. ۳ ـ مقدمه علم حقوق كه هنوز در دانشگاههاى مختلف تدریس مى شود و بیش از چهل بار تجدید چاپ شده است. ۴ ـ فلسفه حقوق (۳جلد) گل سرسبد كتابهاى دكتر كاتوزیان. او این ۳جلد كتاب را بیش از همه آثارش دوست دارد. ۵ ـ حقوق مدنى: دكتر كاتوزیان بیش از ۲۰جلد كتاب درباب موارد مختلف حقوق مدنى از جمله خانواده، تعهدات، قراردادها، مسؤولیت هاى مدنى، ارث و وصیت و… نوشته است. ۶ ـ نظریه عمومى حقوق ۷ ـ كلیات حقوق ۸ ـ آزادى اندیشه و بیان: دكتر كاتوزیان این كتاب را به سفارش سازمان ملل متحد در مورد آزادى اندیشه و بیان در ایرانانجام داده است. درتدوین اولین قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران نیز نفش داشته است.
4- توصیه های دکتر کاتوزیان:
۱-جمله اى كوتاه، پرمغز و ماندنى. حكایت آینه و جوان و پیر و خشت خام. «به جوانها مى گویم اگر از چیزى عصبانى هستید مراقب باشید، میراث گرانبهاى چندین و چندساله پدرانتان را از روى عصبانیت به زمین نزنید...» که منظور فقه وحقوق اسلامی است.و این تمام پختگى و حوصله پیرمردى سفیدموى و مرتب را نشان مى دهد كه شمرده شمرده سخن مى گوید و هیچ عجله اى براى گفتن ندارد. دكتر ناصر كاتوزیان حالا درآستانه ۷۳سالگى است. با آنكه جدى است اما مهربانى و شفقت در چشمانش موج مى زند. متین، صبور، مؤدب و خوش سخن و البته آراسته.
آیا او به آرزویش رسیده؟ در جواب این پاسخ چیزى جز لبخند از دكتر ناصر كاتوزیان نخواهید شنید. او رسیدن به آرزو را به مثابه توقف مى داند. مى گوید «وقتى میكل آنژ مجسمه «پتیا» را ساخت و در كلیسا خیلى مورد توجه قرار گرفت، خودش گریه مى كرد. وقتى از او پرسیدن چرا گریه مى كنى؟ گفت: براى اینكه این پایان كار من است. چون از این كار خوشم آمده.» و این گفته كاتوزیان نشان دهنده تلاش او براى نگه داشتن روحیه نارضایتى از خود و طلبگى است.
۲-بزرگترین معضل نظام حقوقى ما چیست؟ خیلى از حقوقدانها كارایى خود را از دست داده اند؟ دكتر كاتوزیان فراموش شدن جامعه از سوى حقوقدانان را عامل عمده نقصان مى داند و مى گوید «آنها فكر مى كنند همه چیز در قانون باید گفته شود و منبعث از قانون است، درحالى كه حقوق غیر از قانون است. قانون بخشى از حقوق رسمى است كه توسط قوه مقننه و مجریه وضع مى شود، ولى این اندیشه ها هستند و جامعه و سازمانهاى اجتماعى كه حقوق را مى سازد و زمینه هاى اصلى اش را فراهم مى كند.»
۳- دلیل عقب ماندگى ما از كاروان تمدن : دكتر كاتوزیان دو دلیل را علت عقب ماندگى ما از كاروان تمدن و چسبندگى بیش از اندازه مان به قانون مى داند.
اول) عجز از شناخت معنای واقعی فقه: حقوق ما نتوانسته است معناى واقعى فقه را بشناسد و همین ضعف عمده به قوانین ما سرایت كرده است و فكر مى كنیم همه چیز باید در قانون باشد و همه چیز را قانون به ما بگوید. در واقع ما فراموش كرده ایم كه عرف و عادت و هنجارهاى اجتماعى و نیازهاى آن نیاز مبرم به مراجعه ما به قوانین فقهى و بررسى دوباره آنها دارد. ضمن آنكه این عوامل خود نیازهایى را به وجود مى آورد كه این نیازها موجب به وجود آمدن قواعدى مى شود كه حتى دولتها را مجبور به وضع قانونى آنها مى كند. او در این باره مى گوید «درست است كه دولتها مقتدر هستند.اما این اقتدار كاملاً ظاهریست و دولت از اطراف تحت فشارهاى متعدد اجتماعى است كه بخش عمده اى از آنها منبعث از نیازهاى اقتصادى و حتى سنتها واخلاق و مذهب است و این ها در واقع در حال مبارزه با یكدیگرند. قانونى كه وضع مى شود نتیجه پیروزى یكى از این فشارها بر سایر نیروها است. ما فراموش كرده ایم كه قوه قضاییه مى تواند در قلمرو قوانین و تفسیر آنها خود كارگزار باشد.» در واقع از نظر دكتر كاتوزیان دلیل اول عقب ماندگى نظام حقوقى ما از نیازهاى امروز سنت گرایى شدید است كه در ما وجود دارد و اجازه خلاقیت و تصمیم گیرى نمى دهد.
دوم )تقلید کورکورانه ازغرب و عقب ماندگى: «ما از نظر نظام ادارى و حقوقى خیلى تحت تأثیر نظام حقوقى فرانسه قرار گرفتیم. آنها براى حقوق مدنى بعد از ناپلئون همین ارزش و تقدس را قائل بودند ولى حالا این طور نیست و آنها از این حیث خود را نو و مدرن كرده اند و ما همچنان و همان سر كلاه آى با كلاه مانده ایم.» او معتقد است «حقوقدانان حتماً باید با این شیوه هاى كهنه و منسوخ مبارزه كنند و نداى عدالت و نداى وجدان و آن عرفان حقوقى را كه به هركسى كه حقوقدان هم نیست اما وقتى یك قضیه حقوقى پیش او مطرح مى شود مى تواند تشخیص دهد كه عدالت كدام طرف است را بیشتر مد نظر قرار دهند و به آن توجه بیشترى بكنند.»
۴- فلسفه وهدف علم حقوق چیست؟:دكتر كاتوزیان مى گوید: «هدف حقوق و تمام زیر و بم آن اجراى كامل عدالت و مصونیت جامعه از ظلم و بى عدالتى است.» او علت اصلى ماجراى مشروطیت را هم در همین نكته مى بیند و مى گوید : «عموى من یكى از سران اصلى مشروطیت بود و از او یادداشتهاى متعددى به دست من رسیده كه آن را در كتابى تحت عنوان «برداشتهایى راجع به تاریخ مشروطیت» به چاپ رسانده ام. در آنجا در مقدمه اش نوشته ام كه انقلاب مشروطیت در واقع قیامى براى دموكراسى خواهى نبوده است بلكه حكومت عادل مى خواسته اند و عدالتخانه.» او علت اصلی قیام مشروطیت را آراى متضاد قضات آن و فساد شدیدى كه در دستگاه قضاى آن دوران رخنه كرده بود مى داند.
۵-آزادی اندیشه علمی : دكتر كاتوزیان در باره آزادى مى گوید:«آدمى اگر نتواند آنگونه كه مى اندیشد افكارش را بیان بكند و اصلاً جرأت بیان فكرش را نداشته باشد در بحث آزادى و عدالت همچنان در خم اول این وادى باقى خواهیم ماند و این حاصل نمى شود مگر زمانى كه هر كس هر آنچه مى اندیشد را بیان كند و برخورد اندیشه ها براثر همین اصل پیش پا افتاده میسر گردد. او مى گوید: «در همین حقوق موانع فراوانى براى آزاد اندیشى وجود دارد و تا این موانع از سر راهش برداشته نشود پاى نظام حقوقى ما همچنان مى لنگد.»
الف) فهرست کتاب ها
۱. مقدمه علم حقوق(تاکنون ۴۲ بار چاپ شده از ۱۳۴۷ به بعد)، آخرین ناشر شرکت سهامی انتشار(۱۳۸۱ به بعد).
۲. کلیات حقوق، نظریه عمومی، شرکت سهامی انتشار(۱۳۷۹ به بعد).
۳. فلسفه حقوق(۳ جلد)، شرکت سهامی انتشار(۱۳۷۷ به بعد).
۴. قواعد عمومی قراردادها(۵ جلد)، شرکت سهامی انتشار(۱۳۷۲به بعد).
۵. عقود معین(۴ جلد)، شرکت سهامی انتشار و کتابخانه گنج دانش(۱۳۶۴ به بعد).
۶. نظریه عمومی تعهدات، نشر دادگستر، ۱۳۸۰.
۷. خانواده(۲جلد)، شرکت سهامی انتشار، ۱۳۷۵.
۸. اعمال حقوقی، شرکت سهامی انتشار، ۱۳۷۰.
۹. ابقاع، نظریه عمومی ـ ابقاع معین، نشر دادگستر(۱۳۷۰ به بعد).
۱۰. الزامهای خارج از قرارداد(ضمان قهری)(۲ جلد)، دانشگاه تهران، ۱۳۷۸.
۱۱. تحولات حقوقی خصوصی، دانشگاه تهران، ۱۳۸۰.
۱۲. مسوولیت ناشی از حوادث رانندگی، دانشگاه تهران، ۱۳۸۰.
۱۳. قانون مدنی در نظم کنونی، نشر میزان، ۱۳۸۲.
۱۴. اموال و مالکیت، نشر دادگستر، ۱۳۷۸.
۱۵. وصیت در حقوق مدنی ایران، دانشگاه تهران، ۱۳۸۲.
۱۶. ارث، نشر دادگستر، ۱۳۷۶.
۱۷. حقوق انتقالی، نشر دادگستر، ۱۳۷۵.
۱۸. گامی به سوی عدالت(۲ جلد)، دانشکده حقوق، ۱۳۷۹.
۱۹. توجیه و نقد رویه قضایی، نشر دادگستر، ۱۳۷۷.
۲۰. عدالت قضایی، نشر دادگستر، ۱۳۷۸.
۲۱. اثبات و دلیل اثبات(2 جلد)، نشر میزان، ۱۳۶۲(جلد اول)، ۱۳۸۳(جلد دوم).
۲۲. گذری بر انقلاب ایران، شخصی، ۱۳۶۰.
۲۳. درسهایی از عقود معین(۲جلد)، کتابخانه گنج دانش، ۱۳۸۱.
۲۴. دوره مقدماتی، حقوق خانواده، نشر دادگستر ، نشر میزان،۱۳۸۰.
۲۵. اعتبار امر قضاوت شده.
۲۶. وقایع حقوقی.
۲۷. آزادی اندیشه و بیان، سازمان ملل .
۲۸. مسوولیت ناشی از عیب تولید، دانشگاه تهران، ۱۳۸۲.
۲۹. سفته، وصیت و ارث، دوره مقدماتی، نشر دادگستر.
۳۰. مبانی حقوق عمومی.
۳۱. گویاتر از گفتارها، انتشارات دانشگاه تهران.
ب) فهرست مقالات
با توجه به اینکه پاره ای از مقاله ها(مانند "اثر عقد ضمان" و "عدم تاثیر قوانین درگذشته" و "دوره مقدماتی حقوق مدنی" و "اعتبار قضیه محکومبها") به طور مســـلســــل و در چندیـــن شماره مجله با موضوعهای مختلف چاپ شده و بسیاری از مقاله ها در دسترس نبـــــود، تخـــمین زده میــشود که جمع مقاله ها حدود ۴۰۰ بشود ـ ناصر کاتوزیان.
۱. "اثر عقد ضمان"، مجله کانون وکلای دادگستری، بهمن ۱۳۳۲ تا دی ۱۳۳۴.
۲. "عدم تاثیر قوانین در گذشته"، مجله حقوقی وزارت دادگستری،۱۳۴۲.
۳. "تشخیص مطابقت قوانین عادی با قانون اساسی"، مجله حقوقی دادگستری، ۱۳۳۵.
۴. "اعتبار قضیه محکوم بها"، مجله حقوقی، در سلسله مقالات متعدد، ۱۳۳۸.
۵. "تفسیر قانون"، مجله حقوقی در ۲ شماره، ۱۳۳۷.
۶. "دوره مقدماتی حقوق مدنی"، مجله حقوقی، ۱۳۳۶.
۷. "مرور زمان اجراء اسناد رسمی"، مجله کانون وکلایدادگستری، ش ۴۲، ۱۳۳۴.
۸. " مرور زمان اسناد تجاری"، مجله حقوقی، ۲ ش، ۱۳۳۶،ش۴۷.
۹. "مقدمه ای بر جمهوری اسلامی"، مجله جنبش ، ۱۳۵۷.
۱۰. "صلح و عدالت و نیروی هسته ای"، مجله نگین، ترجمه ازفرانسه، ۱۳۳۱.
۱۱. "دولت خدمتگزار و مسوول به جای دولت حاکم"، مجله جنبش، ۱۳۵۸.
۱۲. "حافظ نظم یا بازوی عدالت"، مجله جنبش، ۱۳۵۹.
۱۳. "خانواده و دولت"، مجله جنبش، ۱۳۵۹.
۱۴. "پیامی به مجلس خبرگان"، مجله جنبش، ۱۳۵۸.
۱۵. "آزادی و حدود آن در اسلام"، ۱۳۵۹.
۱۶. "آزادی مطبوعات و گوشه ای از آئینه تاریخ"، مجله جنبش،۱۳۵۷.
۱۷. "آزادی اندیشه در قانون اساسی و قانون مطبوعات"، ایرانفردا، ۱۳۷۷.
۱۸. "مقدمه ای بر حقوق عمومی"، ۱۳۷۷.
۱۹. "مبانی فلسفی و حقوقی آزادی"، ۱۳۷۶.
۲۰. "اهمیت ذاتی قانون و فنون قانونگذاری"، ۱۳۷۷.
۲۱. "حکومت عقل به جای حکومت زور در روابط بین المللی"،۱۳۵۸.
۲۲. "پیوندهای ناموزون در پیشنویس قانون اساسی"، ۱۳۵۸.
۲۳. "نقدی تحلیلی بر پیشنویس قانون اساسی"، ۱۳۵۸ در چندمقاله.
۲۴. "لزوم پاسداری از قانون اساسی"، ۱۳۵۸.
۲۵. "در جستجوی راه وحدت"، مجله جنبش، ۱۳۵۸.
۲۶. "جایگاه حقوق اسلامی در نظم حقوقی"، ۱۳۶۸.
۲۷. "شوراهای محلی و دموکراسی"، مجله جنبش، ۱۳۵۸.
۲۸. "دانشگاه در جهان امروز"، ۱۳۶۳.
۲۹. "طرح سازمان ملی دانشگاهیان و دورنمای اداره دانشگاهها"، ۱۳۵۷.
۳۰. "آرایش یا پیرایش"، ۱۳۵۸.
۳۱. "بی اعتباری رژیم و نقش دادگستری"، ۱۳۵۷.
۳۲. "تحولات نظام حقوقی پس از انقلاب اسلامی"، ۱۳۵۸.
۳۳. "درباره دادگاه خلق دولت"، ۱۳۵۷.
۳۴. "ثروت خاندانهای سلطنتی و نحوه رسیدگی به آن"، ۱۳۵۷.
۳۵. "قوانین کیفری خفیف تر"، مجله دانشکده، ۱۳۷۰ .
۳۶. "جرایم مطبوعاتی"، ۱۳۷۶.
۳۷. "امر به معروف و نهی از منکر یا عامل انقلاب فرهنگی وسیاسی"، ۱۳۵۷.
۳۸. "گذری بر انقلاب ایران"، ۱۳۶۰.
۳۹. "پیوند مذهب و انقلاب در ایران"، ۱۳۵۸.
۴۰. "سکوت تحمیلی"، مجله جنبش، ۱۳۵۹.
۴۱. "جشن استقلال الجزایر و آموختنیها"، مجله جنبش، ۱۳۵۹.
۴۲. "شکوه همبستگی ملی و پاسداری از آن"، ۱۳۵۷.
۴۳. "تفسیر و اجرای قوانین در سایه قانون اساسی"، ۱۳۷۵.
۴۴. "ارتباط فقه با حقوق و نقش آن در قانونگذاری"، خراسان، ش ۹۱ - ۱۴۴۹۰.
۴۵. "قوه قضائیه باید از سیاست پرهیز کند"، مجله پیام امروز، ش۳۳، ۱۳۷۰.
۴۶. "حقوق، رسوب تاریخی اخلاق"، ایران فردا، ش ۱۰.
۴۷. "عدالت معاوضی در قراردادها"، ۱۳۷۲.
۴۸. " گذشته و آینده: دو نیم از یک حقیقت"، مجله کانون وکلا، دوره جدید، ش ۵ و ۶.
۴۹. "استصحاب: حکومت یقین بر شک"، نشریه دانشکده حقوق، ۱۳۶۰.
۵۰. "سخنی درباره عدالت"، مجله عدالت، ۱۳۷۲.
۵۱. "فلسفه فقه"، مجله نقد و نظر، ۱۳۷۵.
۵۲. "عدالت"، نشریه دانشکده.
۵۳. "سیر پیدایش اندیشه شخصیت حقوقی وقف در اسلام"، میراث جاویدان، ۱۳۷۲.
۵۴. "مسوولیت دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی"، مجله دانشکده حقوق، ش ۲۵.
۵۵. "تحول نهاد وقف و دورنمای آینده آن"، نشریه دانشکده حقوق، مجله نقد و نظر، 79 - 1378.
۵۶. "توجیه و مبنای تضامن غاصبان (ترتب ایادی) در فقه"، میراث جاویدان.
۵۷. "حق حبس و تسلیم منفعت در اجاره اشخاص"، مجله حقوقی دادگستری، ۱۳۳۹.
۵۸. "نقدی تحلیلی بر قانون روابط موجر و مستاجر مصوب۱۳۷۶/۵/۲۶"، مجله دانشکده، ۱۳۷۶.
۵۹. "سوء استفاده از حق یا تقصیر در اجرای حق"، مجله دانشکده حقوق، ش ۲۱.
۶۰. "تعلیق در تعهدات، تحولات حقوق خصوصی"، دانشگاه تهران.
۶۱. "مبنای حقوقی انفساخ عقد جایز در اثر مرگ و حجر یکی ازدو طرف"، مجله دانشکده حقوق، ش ۲۵.
۶۲. "طبیعت قراردادهای الحاقی"، مجله مجتمع قضایی قم، ۱۳۷۷.
۶۳. "اثر قراردادها در مسوولیت مدنی"، مجله حقوقی دادگستری، ش ۴.
۶۴. "استنباط احکام مدنی از قوانین"، مجله حقوقی دادگستری، ش ۱، ۱۳۴۲.
۶۵. "تضمین ایمنی بیع"، مجله حقوق دادگستری، ش ۶.
۶۶. "نقش قراردادهای خصوصی در نکاح"، مجله دانشکده حقوق، ش ۳۰.
۶۷. "ضمانت اجرای ماده ۲۸۴ قانون تجارت"، مجله حقوقیوزارت دادگستری، ۱۳۳۸.
۶۸. "فقه سنتی، فقه پویا"، پیام هاجر، ۱۳۶۶.
۶۹. "خطای ورزشی و مسوولیت ورزشی"، مجله دانشکده حقوق، ۱۳۷۲.
۷۰. "اهمیت شناخت مبنای التزام به عقد و تحول آن در تاریخ حقوق"، مجله دانشکده حقوق.
۷۱. "ارزش سنت و جذبه عدالت در توارث همسران"، مجله دانشکده حقوق و نقد و نظر، ۱۳۷۸.
۷۲. "معمای تجدید نظر در احکام و تعارض نیروهای اجتماعی"، مجله دانشکده حقوق.
۷۳. "عصر تجربه و حقوق تجربی، اصول جبران خسارت در نظام حقوقی امریکا"، مجله دانشکده حقوق، ۱۳۷۷.
۷۴. "Lesion Contriacts" مجله دانشکده حقوق ایران و دانشکده حقوق ویسکانسین، ۱۹۷۰.
۷۵. "مظلومی به نام دانشگاه"، مجله جنبش، ۱۳۵۹.
۷۶. "حاکمیت در جمهوری اسلامی"، مجله جنبش، ش ۵۳ و ۵۴، ۱۲ شهریور ۱۳۵۸.
۷۷. "حقوق و اخلاق"، مجله جنبش، نهم مهر ۱۳۵۸.
۷۸. "شورای نگهبان و سوء تفاهم"، مجله جنبش، ۱۳۵۸.
۷۹. "ما و قانون اساسی"، مجله جنبش، ۱۳۵۸.
۸۰. "ابهام در وضع دانشگاه"، مجله جنبش، ۱۳۵۸.
۸۱. "بعدی تازه و خطرناک در انقلاب ایران"، مجله جنبش، ۱۳۵۸.
۸۲. "منطقه ای کردن انتخابات یا تجزیه حق حاکمیت"، مجله جنبش، ۱۳۵۸.
۸۳. "پیوند مذهب و انقلاب در ایران"، مجله جنبش، ۱۳۵۸.
۸۴. "خبر تاسفآور هفته"، مجله جنبش، ۱۳۵۸.
۸۵. "دادگستری در انتظار تجربه ای تازه"، مجله جنبش، ۱۳۵۸.
۸۶. "انقلاب فرهنگی و تعطیل دانشگاهها"، مجله جنبش، ۱۳۵۹.
۸۷. "سرنوشت قانون اساسی در قوه قضائیه"، انقلاب اسلامی، ۱۳۵۹.
۸۸. "پیمان آزادی گروگانها"، میزان، انقلاب اسلامی، ۱۳۵۹.
۸۹. "مبانی نظم و آرامش در دانشگاه"، ۱۳۵۹.
۹۰. "گذری بر تدوین اولین پیشنویس قانون اساسی"، نشریه حقوق اساسی، ۱۳۸۲.
۹۱. "سهم عدالت در قضاوت"، مجله دانشکده حقوق، ۱۳۸۲.
۹۲. "کارشناسی، علم و تجربه در خدمت عدالت"، مجله جنبش، ۱۳۵۸، مجله دانشکده حقوق، ۱۳۸۲.
۹۳. "رابطه فقه و حقوق"، نامه مفید، ش ۴۲، ۱۳۸۳.
۹۴. "اصول منطقی حاکم بر تفسیر قانون اساسی"، مجله دانشکده حقوق، ۱۳۸۴.
۹۵. "اماره و اثبات"، مجله دانشکده حقوق، ۱۳۸۴.
۹۶. "آیین رسیدگی به اصالت سند"، مجله دانشکده حقوق، ۱۳۸۳.
۹۷. "پژوهش در خدمت عدالت"، مجله دانشکده حقوق، ۱۳۸۳.
۹۸. "ستایش قرارداد یا اداره قرارداد"، مجله دانشکده حقوق،۱۳۸۰.
۹۹. "نقد قانونگرایی افراطی"، دانشکده حقوق، ۱۳۷۹، نقد و نظر، سال ۶، ش ۳ و۴.
۱۰۰. "سهم عدالت در زندگی اجتماعی و حقوقی"، مجله دانشکده حقوق.
۱۰۱. "تطور حقوق مدنی"، مجله همبستگی، ش ۳۳، ۱۳۷۹.
۱۰۲. "حقوق زنان"، یاس نو، ش ۲۰۸، ۱۳۸۲.
۱۰۳. "بررسی قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلابدر امور مدنی"، اطلاعات، ۱۳۷۹.
۱۰۴."جرم سیاسی و حمایت از مجرمان سیاسی"، حیات نو، ۱۳۷۹.
۱۰۵. "اهمیت و اثر اخلاق اسلامی و دستاوردهای علوم جدید درسیاست کیفری"، جهان اندیشه، سال ۱، ش ۷، ۱۳۵۹.
۱۰۶. "گر ایمن کنی مردمان را به داد"، اطلاعات، ۵ اردیبهشت۱۳۸۰.
۱۰۷. "نیرنگ به قانون در روابط موجر و مستاجر"، مجله دانشکده حقوق، ۱۳۷۸.
۱۰۸. "توالد بدون عشق"، مجله کانون وکلا.
۱۰۹. "مسوولیت ظهرنویسان و ضامنان چک"، مجله کانون وکلا.
۱۱۰. "دعوای اخذ به شفعه"، مجله کانون وکلا.
۱۱۱. "احراز رشد کودک پس از بلوغ، نقد رویه قضایی"، مجله کانون وکلا.
۱۱۲. "ماهیت و آثار قولنامه"، مجله کانون وکلا.
۱۱۳. "دعاوی قولنامه همراه با وجه التزام"، مجله کانون وکلا.
۱۱۴. "معامله وکیل با خود"، مجله کانون وکلا.
۱۱۵. "ماهیت و قلمرو دیه، زیان ناشی از جرم"، مجله دانشکده حقوق، مجله کانون وکلا۱۶۴.
