با سلام و درود خدمت دوستان عزیز
اقسام عقود و معاملات

قانون مدنی در ماده ۱۸۳ عقد را تعریف کرده اما این تعریف دارای اشکالاتی میباشد.
«عقد عبارت است از اینکه یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد بر امری نمایند و مورد قبول آنها باشد.»(ماده ۱۸۳ قانون مدنی)

بنابراین حقوقدانان نیز با توجه به این اشکالات سعی کرده اند تا تعریفی درست از عقد بیان کنند.
حقوقدانان عقد را به این صورت تعریف کرده اند:
عقد عبارت است از توافق دو یا چند اراده به منظور ایجاد اثر حقوقی.

تقسیم بندی عقود:
۱- تقسیم بندی قانون از عقود
۲- تقسیم بندی حقوقدانان

تقسیم بندی قانون از عقود:
ماده ۱۸۴:عقود و معاملات به اقسام ذیل منقسم میشوند:
لازم ،جایز،خیاری
منجز و معلق

عقد لازم:

ماده ۱۸۵:عقد لازم ان است که هیچ یک از طرفین معامله حق فسخ ان را نداشته باشد مگر در موارد معینه.
طبق قانون عقد لازم عقدی است که طرفین نمیتوانند بدون دلیل ان را بهم بزنند .دلایلی که طرفین میتوانند عقد لازم را بهم بزنند در قانون ذکر شده(موارد معینه)که در واقع منظور قانونگذار همان موارد خیارات میباشد.
عقد لازم مثل :بیع،اجاره،قرض و …
علاوه بر خیارات ،طرفین میتوانند با تراضی یکدیگر عقد را بهم بزنند که به این مورد اقاله میگوییم.

عقد جایز:

در مقابل عقد لازم ،عقد جایز قرار دارد .به این صورت که در عقد جایز طرفین هر موقع خواستند(حتی بدون دلیل)میتوانند عقد را فسخ کنند.
عقد جایز مثل : وکالت،ودیعه،عاریه و …

نکات :
+در عقد جایز اقاله راه ندارد.در واقع عقد جایز قابل اقاله نیست به دلیل اینکه دو طرف هر موقع مایل باشند میتوانند عقد را فسخ کنند.بنابراین اقاله مختص به عقد لازم است.

+ در عقد جایز طرفین میتوانند با رضایت خود حق فسخ را از بین ببرند و شرط کنند که حق فسخ از بین برود و دیگر کسی حق فسخ نداشته باشد.در این صورت هیچ یک از طرفین نمیتوانند عقد جایز را فسخ کنند.
اما باید به این نکته توجه داشته باشید که همچنان عقد جایز،جایز است و ویژگی اصلی خود را دارد.یعنی هنوز هم با فوت و حجر هر یک از طرفین از بین خواهد رفت.

+در مواردی ما عقد جایز را ضمن عقد لازم میاوریم؛مثلا عقد وکالت را که عقدی جایز است ضمن عقد بیع که عقدی لازم است می اوریم.در اینجا هم عقد وکالت هنوز جایز است و با فوت یا حجر هر یک از طرفین منفسخ میشود.

ماده ۱۸۷:
عقد ممکن است نسبت به یک طرف لازم باشد و نسبت به طرف دیگر جایز
در قانون با عقودی روبه رو میشویم که نسبت به یکطرف جایز هستند و نسبت به طرف دیگر لازم.به عبارت دیگر یک عقد داریم که در ان یک طرف عقد نمیتواند بدون دلیل عقد را بهم بزند (چون نسبت به ان لازم است) ولی طرف دیگر میتواند هر موقع خواست عقد را بهم بزند(چون نسبت به ان عقد جایز است)
مثال:شما ۱۰۰ میلیون به من بدهکار هستید و به عنوان تضمین این بدهی خانه خود را در رهن من میگذارید.(در این جا شما راهن هستید.من مرتهن . و عقد هم عقد رهن)در اینجا این عقد نسبت به شما لازم است .ولی نسبت به من جایز است.
مثال ۲-عقد کفالت:در عقد کفالت ،عقد نسبت به کفیل لازم است ولی نسبت به مکفول له جایز است.
در واقع مبنای این قاعده این است که صاحب حق میتواند از حق خود به اختیار صرف نظر کند.و این عقود به دلیل اینکه نسبت به یک نفر حق ایجاد میکنند بنابراین نسبت به ان فرد جایز هستند.

عقد خیاری :
ماده ۱۸۸:
عقد خیاری ان است که برای طرفین یا یکی از انها یا برای ثالثی اختیار فسخ باشد.
عقد خیاری همان عقد لازم است که در ان عقد برای یکی از طرفین یا هر دو یا برای یک شخص خارج از عقد اختیار فسخ قرار داده شده باشد.
+در این نوع عقد باید مدت زمانی که فرد حق فسخ را دارد ذکر شود وگرنه عقد غرری بوده و باطل خواهد بود.

در یک تقسیم بندی دیگری که قانون ارائه داده است ما عقد را به منجز و معلق تقسیم میکنیم.
عقد منجز عقدی است که بعد از ایجاب و قبول به طور کامل ایجاد و اثر ان بوجود خواهد امد و بوجود امدن اثر عقد منوط به محقق شدن امری در اینده نیست.
مثال:من به شما عرض میکنم که کتاب را به تو هبه کردم و شما هم قبول میکنی.در اینجا عقد محقق شده و اثر حقوقی ان(تملیک) به صورت فوری ایجاد شده و نیاز به تحقق امری در اینده نیست.
اما در عقد معلق ما اثر عقد را معلق به تحقق و بوجود امدن امری در اینده میکنیم(به این امر معلق علیه میگوییم)

معلق علیه:امری است که در اینده بوجود خواهد امد و احتمالی است.بنابراین اگر بوجود امدن ان صد درصد یا محال باشد ،به ان معلق علیه نمیگوییم

اگر بوجود امدن ان شرط صد در صد باشد عقد صحیح خواهد بود ولی این عقد معلق نیست و منجز محسوب میشود.
مثال:خانه را به تو هبه کردم در صورتیکه امسال زمین به دور خود بچرخد

اگر بوجود امدن شرط محال باشد در اینجا هم عقد ما معلق نمیشود بلکه عقد باطل خواهد بود.
به این دلیل که معلوم میشود طرفین قصد انعقاد عقد را نداشته اند.
مثال:خانه را به تو هبه کردم در صورتی که زمین به دور خود نچرخد

تا اینجا تقسیم بندی عقود بر طبق قانون را خدمت دوستان عزیز عرض کردم
اما حقوقدانان تقسیم بندی های دیگری از عقود را بیان داشته اند که در زیر بیان میکنم:

۱- عقد تملیکی ،عهدی ، اذنی
۲- عقود موجد حق
۳- عقود معوض ،مجانی
۴- عقود جمعی و فردی
۵- عقود الحاقی ،ازاد
۶- عقود رضایی ،تشریفاتی،عینی
۷- عقود معین ،غیر معین

عقد تملیکی:عقدی است که باعث میشود مالکیت از دارایی فردی خارج و به دارایی فرد دیگر وارد شود.
مثال:بیع ،معاوضه ، اجاره،(باعث مالکیت منفعت برای فرد میشود)،قرض ،هبه،وصیت تملیکی

عقد اذنی:عقدی که اثر حقوقی ان اذن میباشد.در واقع یک نفر به دیگری اذن میدهد تا امری را انجام دهد.
۵ عقد اذنی داریم :مضاربه ،وکالت ،شرکت ،ودیعه ،عاریه

عقد عهدی:به موجب عقد عهدی ،فرد تعهد میکند کاری را انجام دهد یا از انجام کاری خودداری کند و در واقع این عقود ایجاد تعهد میکنند یا باعث تبدیل تعهد میشوند.
مثال:مزارعه ،مساقات،جعاله ،ضمان،حواله،کفالت،ماده ۶۵۵،اجاره اشخاص

عقود موجد حق:
عقد موجد حق انتفاع:عقدی است که به موجب ان حق انتفاع از چیزی را برای دیگری قرار میدهیم.
عقد موجد حق ارتفاق:به موجب عقدی حق ارتفاقی را برای دیگری قرار میدهیم.
عقد رهن

عقود معوض(مغابنه ای) و غیر معوض (مجانی،مبتنی بر مسامحه)
عقد معوض :عقدی است که در ازای ان در پی کسب سود و منفعتی هستیم و به رایگان نیست.مانند بیع ،معاوضه.
عقد مجانی هم همانطور که از اسم ان مشخص است به عقودی اطلاق میشود که منظور از ان کسب سود نیست و به رایگان انجام میشود.مانند:هبه ،ودیعه،عاریه

عقود جمعی و فردی
عقود جمعی مثل پیمان های دسته جمعی یا قرارداد ارفاقی

عقود رضایی و تشریفاتی و عینی
عقد رضایی :عقدی که صرفا به ایجاب و قبول نیاز دارد و برای تحقق ان هیچ تشریفاتی نیاز نیست.اکثر عقود بنا بر اصل ،رضایی (غیر تشریفاتی )هستند.

عقد تشریفاتی:عقودی که علاوه بر ایجاب و قبول به تشریفاتی نیاز دارند.تنها عقود تشریفاتی عبارت اند از:
نقل و انتقال املاک ثبت شده
انتقال سر قفلی
انتقال سهم الشرکه در شرکت با مسئولیت محدود
فروش امول محکوم علیه

طلاق هم یک ایقاع تشریفاتی است .

+دو عقد نکاح و ضمان معلق کردنشان صحیح نمیباشد؛همچنین طلاق هم که ایقاع است را نمیتوان معلق کرد.

+مالکیت از زمان حصول معلق علیه به طرف عقد منتقل میشود مگر اینکه طرفین شرط خلاف این قاعده را کرده باشند.

نکته مهم:
در مقابل عقد معلق ،اصطلاحی وجود دارد به نام شرط فاسخ معلق

در عقد معلق اثر عقد را منوط به تحقق امری در اینده میکردیم.اما در شرط فاسخ معلق ،انحلال عقد را منوط به تحقق امری در اینده میکنیم.مثلا من به شما میگویم خانه ام را به تو فروختم اما اگر تا ۳ ماه دیگر اولین قسط را به من ندهی یا برادرم از سفر برگردد عقد منحل میشود.(زیر نویس ۲ ماده ۱۸۹)

موفق و پیروز باشید